Η δημοκρατία στην αρχαία Αθήνα διέφερε πολύ από αυτό που αντιλαμβανόμαστε σήμερα. Μεταξύ άλλων, πολλά δημόσια αξιώματα καλύπτονταν από εθελοντές που επιλέγονταν τυχαία, μέσω λοταρίας. Οι συνελεύσεις των πολιτών (εκκλησία του Δήμου) συζητούσαν και συνέτασσαν νόμους, έπαιρναν αποφάσεις εξωτερικής πολιτικής, διαμόρφωναν αμυντικούς προϋπολογισμούς κ.α.
Συνελεύσεις τέτοιου είδους φαίνονται να κάνουν την επανεμφάνισή τους σε έναν βαθμό. Το 2019 και το 2020 συνελεύσεις πολιτών σε Γαλλία και Ηνωμένο Βασίλειο ασχολήθηκαν με θέματα μέτρων για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, ενώ συνελεύσεις στην Ιρλανδία οδήγησαν σε αλλαγές στο Σύνταγμα της χώρας.
Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις ως προς τέτοιου είδους συνελεύσεις είναι η επιλογή αυτών που θα συμμετέχουν, καθώς μια τέτοια συνέλευση θα έπρεπε να αντιπροσωπεύει τον πληθυσμό στο σύνολό του. Ωστόσο η επιλογή θα έπρεπε να είναι τυχαία- ιδανικά με όλους τους εθελοντές να έχουν ίδια πιθανότητα επιλογής.
Για αυτόν τον σκοπό οι αρχαίοι Αθηναίοι χρησιμοποιούσαν το κληρωτήριο. Σήμερα, μια ομάδα επιστημόνων υπολογιστών αναπτύσσει μια λύση για τον 21ο αιώνα: Ερευνητές από το Harvard John A. Paulson School of Engineering and Applied Sciences (SEAS) και το Carnegie Mellon University, σε συνεργασία με το Sortition Foundation, σχεδίασαν μια διαδικασία επιλογής συνέλευσης και που επιχειρεί να ικανοποιήσει ταυτόχρονα τις απαιτήσεις της εκπροσώπησης και της δίκαιης διαδικασίας ταυτόχρονα. Το εν λόγω επιστημονικό άρθρο δημοσιεύτηκε στο Nature.
«Ιδανικά, μία συνέλευση πολιτών λειτουργεί ως μικρόκοσμος της κοινωνίας» είπε ο Αριέλ Προκάτσια, καθηγητής Επιστημών Υπολογιστή στο SEAS και ένας από τους συντελεστές της έρευνας. «Το αν αυτός ο σκοπός επιτυγχάνεται στην πράξη, ωστόσο, επαφίεται στο πώς επιλέγονται τα μέλη της συνέλευσης».
Σύμφωνα με τη Μπέιλι Φλάνιγκαν, τελειόφοιτη του Carnegie Mellon University και μία εκ των συντελεστών της έρευνας, το πρώτο ζήτημα έχει να κάνει με το πώς εκλαμβάνεται το δίκαιο της διαδικασίας από άποψης επιλογής και μετά πώς επισημοποιείται έτσι ώστε όλοι να έχουν ίδιες πιθανότητες.
Οι ερευνητές εξέτασαν μια διαδικασία δύο σταδίων: Στο πρώτο χιλιάδες τυχαία επιλεγμένοι πολίτες καλούνται να συμμετέχουν. Η τελική σύνθεση επιλέγεται από μια δεξαμενή πολιτών μέσω ενός αλγορίθμου επιλογών. Ωστόσο η δεξαμενή αυτή τείνει να μην είναι αντιπροσωπευτική του πληθυσμού στο σύνολό του, καθώς υπάρχουν ομάδες που είναι πιο πιθανό να έχουν άτομα που θα προσφέρονται εθελοντές (πχ με υψηλότερη μόρφωση).
«Το να παρέχεις σε όλους τους εθελοντές ακριβώς ίδιες πιθανότητες είναι γενικά αδύνατον, ικανοποιώντας παράλληλα δημογραφικές ποσοστώσεις» είπε ο Πολ Γκολτς, άλλος ένας εκ των ερευνητών. «Ο αλγόριθμος επιλογής μας βρίσκει μια σύνθεση που ικανοποιεί ποσοστώσεις ενώ παράλληλα δίνει στους εν δυνάμει συμμετέχοντες όσο πιο ίση/ δίκαιη πιθανότητα επιλογής είναι δυνατόν».
Αυτό επιτυγχάνεται μέσω του υπολογισμού μιας κατανομής σε πολλές συνθέσεις/ επιτροπές, όλες εκ των οποίων ικανοποιούν τις απαιτήσεις ποσόστωσης, και μετά επιλέγοντας τυχαία μία από αυτές. Η κατανομή των επιτροπών αυτών επιλέγεται με τρόπο που εγγυάται ότι η ελάχιστη πιθανότητα εμφάνισης ενός οποιουδήποτε εθελοντή στην επιτροπή είναι όσο πιο υψηλή μαθηματικά είναι δυνατόν.
Ο συγκεκριμένος αλγόριθμος έχει ήδη χρησιμοποιηθεί για την επιλογή άνω των 40 συνελεύσεων ανά τον κόσμο, από οργανισμούς σε χώρες που περιλαμβάνουν τη Δανία, τη Γερμανία, τις ΗΠΑ, το Βέλγιο και το Ηνωμένο Βασίλειο. Ο Προκάτσια και συνεργάτες του ανέπτυξαν μια ιστοσελίδα, το Panelot.org, που καθιστά τον αλγόριθμο επιλογής διαθέσιμο δωρεάν.
